Kobieta z koroną śmierci na głowie. Kolejne odkrycie archeologiczne przy kościele św. Wojciecha

Wielowiekowa świątynia

Świątynia stojąca przy placu Klasztornym jest jednym z najstarszych zachowanych budynków w Bytomiu. Historycy oceniają, że mogła zostać wybudowana w połowie XV wieku, w miejscu poprzedniego, drewnianego kościoła wzniesionego wraz z klasztorem w XIII wieku. Jej wygląd ulegał poważnym przeobrażeniom na przestrzeni lat. Pierwotnie gotycki kościół w XVII w. został przebudowany w stylu barokowym, zaś w XIX w. został zsekularyzowany i przekształcony w magazyn, by następnie sprzedać go parafii ewangelickiej. W tamtym czasie został pozbawiony wielu zdobień. Po II wojnie światowej świątynia na powrót została przejęta przez katolików. Od 1970 roku obiekt znajduje się w rejestrze zabytków.

Aktualnie budynek przechodzi gruntowną renowację, na którą Zakon Braci Mniejszych-Dom Zakonny w Bytomiu pozyskał 3 390 800 zł dofinansowania z Rządowego Programu Odbudowy Zabytków, natomiast z budżetu Gminy Bytom dołożono 69 200 zł. Prace są prowadzone pod nadzorem Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach, a nadzór archeologiczny nad pracami budowlanymi sprawują pracownicy Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu i Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział Górnośląski. Roboty są prowadzone przez znaną w Bytomiu firmę Des Henryk Dowgier Anna Dowgier Sp. k. z Krakowa, która w naszym mieście odnowiła m.in. Pałac Tiele-Wincklerów w Miechowicach, Młodzieżowy Dom Kultury nr 1, a także kościół św. Rodziny i Domu św. Józefa w Bobrku.

Jak pierwotnie wyglądał kościół św. Wojciecha?

Praktycznie co kilka dni dowiadujemy się o kolejnych odkryciach, jakie są dokonywane przy okazji trwającej renowacji. Na początku lipca robotnicy po skuciu tynków na elewacji odsłonili kamienne mury i zarys gotyckich okien. Dzięki temu mogliśmy się przekonać, jak kościół wyglądał pierwotnie. Ponadto znaleziono ślady przebudów datowanych od XV wieku do współczesności, w tym zamurowane kamienne elementy portalu po obydwu stronach kruchty północnej, natomiast na ścianie zewnętrznej starej zakrystii odsłonięto zamurowane wejście, które prawdopodobnie służyło w XIX wieku jako remiza strażacka. Kolejne prace budowlane ujawniły ostrołukowy otwór przejścia/furty, która mogła służyć jeszcze na początku XVII wieku, albo do czasów przebudowy w XVIII wieku, a więc w czasie, gdy funkcjonował tutaj jeszcze klasztor.

Jak podkreślają bytomscy archeolodzy widoczny po odkryciu wejścia do furty kanał wznosi się ku górze, co może sugerować z jednej strony, że istniało tam wcześniej przejście do nawy lub wejście m.in. na chór lub lożę, albo mimo podwyższenia sklepienia, schodzono nim do krypty. Dodatkowo odkryto w szczytowej części arkady po zewnętrznej i wewnętrznej stronie muru pozostałości monideł malowanych na wapiennej powierzchni. Ślady po malaturze zauważono również na fragmentach sklepienia przejścia będącego za odkrytą furtą, wewnątrz muru kościelnego. Przejście to powstało, gdy istniały krużganki wirydarza, osłaniające malowidła zewnętrzne przed zmiennymi warunkami atmosferycznymi.

Tajemnicza konstrukcja przed wejściem

W połowie miesiąca dowiedzieliśmy się o kolejnych odkryciach. Tym razem archeologowie prowadzili prace przy fasadzie kościoła i jego fundamentach, gdzie odsłonięto mury obwodowe z kamienia łamanego i odkryto konstrukcję wykonaną z precyzyjnie obrobionych bloków kamiennych, tworzącą coś na kształt wejścia z zachowanym progiem i pilastrami. Specjaliści zastanawiają się nad funkcją odkrytej konstrukcji. Domniema się, że mogła pełnić funkcję wejścia do świątyni, ale brane są też pod uwagę hipotezy mówiące o pozostałościach budynku przylegającego do obecnego kościoła lub krypty.

– Monumentalność i precyzja wykonania detali architektonicznych, a także ich spójność z odkrytymi gotyckimi elementami kościoła mogą sugerować, że znaleziska pochodzą z tego samego okresu lub wiążą się z wcześniejszymi fazami istnienia świątyni w tym miejscu – zastanawia się Ewelina Imiołczyk z Muzeum Górnośląskiego.

Co więcej natrafiono tam także na szkieletowe pochówki w układzie anatomicznym. Szczególnie interesujące jest ich umiejscowienie w kamiennej obstawie, bezpośrednio pod poziomem progu, oraz fakt, że groby nie zostały naruszone podczas barokowej przebudowy kościoła. W rejonie pochówków znaleziono też fragmenty ceramiki kafle, przedmioty żelazne, a także elementy kamieniarki okiennej i detale architektoniczne pochodzące z wnętrza kościoła.

Groby dziecięce przy kościele św. Wojciecha

Pod koniec lipca archeolodzy zaskoczyli nas kolejnymi sensacjami. Na głębokości 2,2 metra tuż pod głównym wejściem do kościoła odkryte zostały groby dziecięce, w których znajdowały się cztery szkielety.

- Odkryte groby dziecięce, w tym jeden osoby dorastającej – o czym świadczą dobrze zachowane drugie zęby – pochodzą ze średniowiecza – mówi Jarosław Święcicki, archeolog zespołu badawczego z Oddziału Górnośląskiego Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich oraz Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, który pełni nadzór archeologiczny nad prowadzonymi w kościele pracami. – W rejonie odkrytych grobów odnaleźliśmy także ozdoby z miedzi, brązu, ceramikę datowaną na XIII lub XIV wiek, a także konstrukcję wykonaną z precyzyjnie obrobionych bloków kamiennych oraz warstwę spalenizny między blokażem odkrytego wejścia a blokami progowymi, która zostanie poddana datowaniu. Szczegółowe badania antropologiczne oraz pobranych próbek zaprawy i tynku powinny dać nam odpowiedź z jakiego okresu pochodzą szkielety, ale również z jakiego surowca pochodzą bloki kamienne – podkreśla Jarosław Święcicki.

Kim była kobieta z koroną śmierci na głowie?

Początek sierpnia również dostarcza nam nowej wiedzy o przeszłości kościoła. Archeolodzy natrafili na kolejny pochówek. Tym razem znaleźli szkielet najprawdopodobniej dorosłej kobiety z widoczną na czaszce pozostałością metalowego wianka, siateczki ozdobnej lub "Korony Śmierci" mogą sugerować, że pochowano tam osobę z tzw. klasy średniej lub patrycjatu, do której należy zaliczyć zamożnych mieszczan, kupców lub rzemieślników.

– Dzięki współpracy, jaką nawiązało Muzeum Górnośląskie z Politechniką Śląską w Gliwicach, antropologami z Wydziału Nauk Biologicznych i Weterynaryjnych Uniwersytetu w Toruniu oraz Instytutem Historii Uniwersytetu Śląskiego szkielet zostanie poddany szczegółowym badaniom, które powinny dać nam odpowiedź, z jakiego okresu pochodzą odkryte kości, jak również kim była pochowana osoba – mówi Jarosław Święcicki.

Zapewne to nie będą ostatnie odkrycia, jakie ostaną dokonane przy okazji prowadzonej inwestycji. Tego typu przedsięwzięcia są okazją, by zajrzeć w miejsca, które na co dzień są niedostępne. Dzięki wysiłkom archeologów nasza wiedza o historii Bytomia może zostać zaktualizowana i możemy lepiej zrozumieć, jak wyglądało miasto przed wiekami, a przede wszystkim jak się tu żyło.

Zakres renowacji kościoła św. Wojciecha w Bytomiu

Renowacja kościoła św. Wojciecha przy pl. Klasztornym obejmuje: remont elewacji kościoła i przybudówek – kaplicy i zakrystii, odnowienie pokrycia dachowego nad wejściem do kościoła i obróbek blacharskich. Podczas remontu wykonana zostanie konserwacja i naprawa okien oraz drzwi – w tym drzwi zewnętrznych kościoła, a także konserwacja i remont części wnętrza kościoła.

Zamontowane zostaną nowe instalacje: odgromowa i przeciwpożarowa. Wewnątrz czyszczeniu, naprawie i impregnacji poddane zostaną również: posadzki kamienne w kościele, kaplicy i zakrystiach. Podczas zaplanowanych robót zamontowany zostanie także monitoring wizyjny i system przeciwwłamaniowy. Przeprowadzona zostanie konserwacja podłóg drewnianych m.in. na chórze, poddaszu i wieży oraz remont posadzki w pomieszczeniach ministrantów, obecnej i dawnej zakrystii.