Tlenek węgla – jak się przed nim uchronić w domu i w pracy?

Zabójca, który nie robi hałasu

Z uwagi na swoją niechlubną działalność, tlenek węgla zwany jest potocznie cichym zabójcą. Jest to wyjątkowo niebezpieczny gaz, bo nie ma zapachu, smaku ani barwy. Już niewielkie jego stężenie, może doprowadzić do poważnych powikłań, a nawet do śmierci. Szkodliwie wpływa na płodność kobiet lub na dziecko, rozwijające się w łonie matki. Zatrucie czadem przez kobietę w ciąży, może doprowadzić do nieprawidłowego rozwoju dziecka, a nawet do utraty ciąży.

Poprzez długotrwałe lub powtarzane narażenie inhalacyjne, CO prowadzi do uszkodzeń krwi, jak również narządów wewnętrznych. Gaz jest skrajnie łatwopalny, a w wyniku mieszania się z powietrzem, tworzy mieszaniny wybuchowe. Tlenek węgla łatwo przenika przez ściany pomieszczeń, w których na co dzień użytkuje się piece lub kuchenki gazowe. Stanowi to zagrożenie dla pomieszczeń sąsiadujących, w których przebywają mieszkańcy np. dla sypialni czy pokoju dziecinnego.

Jak rozpoznać zatrucie?

Objawy zatrucia tlenkiem węgla nie są charakterystyczne, dlatego wyjątkowo trudno je rozpoznać. Najczęściej człowiek nie ma świadomości jego działania. Dlatego tak istotne jest zachowanie czujności oraz zapoznanie się z niepokojącymi objawami, mogącymi wskazywać na zaczadzenie. Należą do nich:

• ból głowy,
• dezorientacja,
• pieczenie oczu,
• zawroty głowy,
• nudności,
• osłabienie,
• otępienie,
• utrata przytomności,
• senność.

Kiedy i gdzie można spotkać się z tlenkiem węgla?

Zgodnie ze statystykami sezon jesienno-zimowy, zwany też sezonem grzewczym, to czas zwiększonej ilości zatruć tlenkiem węgla. Nie znaczy to oczywiście, że podczas innych pór roku nie dochodzi do zatruć. Powszechnie przyjmuje się, że przyczyną zaczadzeń są wadliwe urządzenia grzewcze. Prawda jednak zatacza szersze koło. Na ludzkie bezpieczeństwo wpływa stan całej instalacji i przewodów kominowych, jak również - zachowanie człowieka, próbującego ogrzać się, adekwatnie do swojej obecnej sytuacji materialnej. Co za tym idzie, ludzie palą w piecach węglem kamiennym, eko-groszkiem, miałem, gazem ziemnym, olejem opałowym czy drewnem. Pomieszczenia w których gotują na kuchenkach gazowych, nierzadko pozbawione są jakiejkolwiek wentylacji. Mowa tu o drobiazgowym uszczelnianiu okien, drzwi i maskowaniu otworów wentylacyjnych.

Błędy, których można uniknąć

Prawdopodobnie w wyniku doszczelniania dochodzi do upośledzenia systemu wentylacji, przerwania lub zakłócenia tzw. cugu w kominie lub tzw. cofki, której towarzyszy wsteczny ciąg/cug w przewodzie kominowym. Warto pamiętać, iż przysłowiowy cug/ciąg to nic innego jak ruchy mas powietrza, które powstają wskutek różnicy temperatury i ciśnienia pomiędzy wewnętrzną częścią komina, a jego zewnętrzną częścią, którą np. są ściany poszczególnych mieszkań w budynku zamieszkania zbiorowego lub np. jest to część nieosłonięta z uwagi na specyfikę budowy komina - komin zewnętrzny.

Brak odpowiedniej wentylacji / odpowiedniej ilości powietrza (ok. 21% tlenu stanowi zawartość powietrza) powoduje, iż z chemicznego punktu widzenia dochodzi do procesu półspalania i powstania tlenku węgla, a następnie do wielu różnych życiowych tragedii.

Oprócz najczęstszych, wyżej już wymienionych sytuacji, tlenek węgla występuje także w spalinach silników samochodowych, dymie tytoniowym oraz jako produkt spalania podczas pracy wózków jezdniowych zasilanych C₃H₈ - gazem propan-butan.

Ryzyko zatrucia tlenkiem węgla jest bardzo duże i nie ogranicza się tylko do miejsca zamieszkania. Z czadem można zetknąć się dosłownie wszędzie. Nie ważne, że lokator nie posiada np. kuchenki gazowej czy ogrzewa dom ciepłem systemowym. Wystarczy, że sąsiadująca z nim kamienica posiada gaz lub piece! I już powstaje zagrożenie.

Jak skutecznie walczyć z tlenkiem węgla?

Skuteczna walka z tlenkiem węgla jest niezwykle ważna. Jej podstawą jest systematyczność w zakresie działań, których nie można lekceważyć. To właśnie ich zaniechanie, naraża na utratę ludzkiego zdrowia lub życia oraz ich bliskich czy sąsiadów. Nawet gdy samo zatrucie czadem okaże się dla człowieka łaskawe, to skutki zatrucia mogą być odczuwalne przez całe życie. Już krótkotrwały kontakt z tym gazem powoduje obumieranie szarych komórek, a więc nie ma mowy, aby osoba, która zatruła się CO miała równie dobrą pamięć jak niegdyś! O innych konsekwencjach nawet trudno myśleć, a co dopiero doświadczyć, gdyż są przerażające, ale niestety, dość częste.

W sprawach systematycznych działań i ostrożności z pomocą przychodzą firmy posiadające odpowiedni sprzęt, uprawnienia, wiedzę, jak i doświadczenie, które mogą wesprzeć właścicieli obiektów prywatnych, zamieszkania zbiorowego i komercyjnych. O czym powinni pamiętać i co powinni realizować?

• przeglądy gazowe w zakresie szczelności instalacji gazowej – metan – CH₄, pieca, promienników, nagrzewnic itp., użytkowanych w zakładzie pracy czy własnym gospodarstwie domowym oraz przeglądy w zakresie szczelności przewodów kominowych, podłączeń pieca itp., które pozwalają stwierdzić obecność tlenku węgla/CO/czadu,
• przeglądy kominiarskie, których czasokres jest uzależniony od systemu ogrzewania oraz wielkości dachu budynku mieszkalnego czy firmowego.

Dodatkowo należy pamiętać, iż obok powszechnego obowiązku wynikającego z prawa budowlanego¹ na właścicielu, zarządcy lub użytkowniku obiektu ogrzewanego paliwem stałym, ciekłym lub gazowym, ciąży obowiązek usuwania zanieczyszczeń z przewodów dymowych i spalinowych² - zgodnie z poniższymi czasokresami tj.:

1) od palenisk zakładów zbiorowego żywienia i usług gastronomicznych - co najmniej raz w miesiącu, jeżeli przepisy miejscowe nie stanowią inaczej;
2) od palenisk opalanych paliwem stałym niewymienionych w pkt 1 - co najmniej raz na 3 miesiące;
3) od palenisk opalanych paliwem płynnym i gazowym niewymienionych w pkt 1 - co najmniej raz na 6 miesięcy.

• przeglądy budowlane pięcioletnie oraz okresowe roczne i okresowe do 3 maja i 30 listopada, dotyczące biurowca czy hali produkcyjno-magazynowej oraz domu, kamienicy, bloku mieszkalnego itp.,
• przeglądy elektryczne 5-letnie i inne, w celu potwierdzenia sprawności działania instalacji elektrycznej i wykluczenia możliwości powstania pożaru z niesprawnej, przeciążonej instalacji w miejscu pracy czy zamieszkania lub innego niebezpieczeństwa np. związanego z porażeniem prądem elektrycznym,
• przeglądy kamerą termowizyjną pozwalające zobaczyć to, czego nie widać gołym okiem podczas użytkowania pieców grzewczych np. uszkodzenie połączeń spawanych, uszkodzenie drzwiczek, uszkodzenie komory spalania, uszkodzenie spoinowania przy piecach kaflowych, mikropęknięcia komina itp.

Warto pamiętać, że gdy pojawią się niepokojące objawy takie jak: senność, pieczenie oczu, dziwne, nagłe zmęczenie - wówczas nie należy czekać, a konkretnie działać np. szybko otworzyć okna w celu wywietrzenia pomieszczenia, wezwać odpowiednie służby lub podmioty, posiadające odpowiedni sprzęt, uprawnienia, wiedzę i doświadczenie!

1. Art. 62. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane. Dz.U. 1994 nr 89 poz. 414
2. § 34 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów Dz.U.2010.109.719.